Leah Nyudike 
IMEANDIKWA NA JALAL BOUNOUAR NA KUTAFSIRIWA NA LEAH NYUDIKE.
Kwa muda wa miaka 15, Benki ya Dunia imekuwa ikipima kila mwaka kiwango cha ubora wa mazingira ya biashara duniani kote na kuweka mfumo orodha wa biashara kwa ujumla. Uchumi umechunguzwa kwa kuzingatia vigezo kama umeme na urahisi wa kutengeneza biashara, kodi na haki za kulinda mali.
Katika hatua ya kufanya biashara na kanuni za soko la ajira (ambalo halijajumuisha orodha ya mfumo kwa mwaka huu) na katika maeneo kumi na moja katika mzunguko wa biashara. Sehemu kumi katika hizo kumi na moja zimejumuishwa katika mfumo wa orodha kwa mwaka huu juu ya “urahisi wa kufanya biashara” nazo ni:
- Kuanzia biashara
- Kupata kibali cha ujenzi
- Kuunganishwa na umeme
- Hamisho la umiliki
- Kupata mikopo
- Kulinda wawekezaji wadogo
- Malipo ya kodi
- Ufanyaji biashara kwa mipaka
- Kuimarisha mikataba
- Kutatua uharibifu
Kutokana na vigezo hivyo, zifuatazo ni nchi kumi Afrika kwa uchumi wa juu, kama ilivyoorodheshwa katika Ripoti ya kufanya biashara ya mwaka 2019:
Mauritius: Benki ya Dunia imeeleza kuwa Mauritius inashika nafasi ya 20 ulimwenguni kote, na katika nafasi ya 1bBarani Afrika ikiwa na alama ya 79.58. Nchi hiyo ni nafasi ya ishirini ya juu mwaka huu, kutokana na nafasi yake katika Ripoti ya Biashara ya 2018. Kwa pointi 79.58 (kati ya jumla ya 100), Mauritius imepata nafasi hiyo kutokana na kukidhi vigezo nane katika ya kumi kama vilivyotajwa hapo awali.
Benki ya Dunia imebainisha kuwa Mauritius imetekeleza pia marekebisho manne:
- Ufuatiliaji wa ubunifu na muunganisho wa mfumo wa majitaka
- Uwezeshaji wa biashara ya mipaka
- Kurahisisha uhamisho wa umiliki- Kwa kupunguza gharama za uhamisho
- Kuanzishwa kwa utaratibu wa kuchapishwa kwa viwango vya huduma.
Rwanda: Imeibuka katika nchi 30 zilizo juu kwa mara ya kwanza ikiwa na alama ya 77.88. Duniani, Rwanda ni ya 29 katika orodha ya “urahisi wa kufanya biashara” ikilinganishwa na nafasi ya 41 katika ripoti ya mwaka jana. Pia nchi hii imefanya mageuzi 52 kwa kipindi cha miaka kumi iliyopita, kwa kuleta maboresho makubwa kwa mazingira ya biashara na uwekezaji. Mageuzi mengine yanayojulikana ni pamoja na ya kuboresha mchakato wa kibali cha ujenzi, kwa kuongeza udhibiti wa ubora wakati wa ujenzi, na kuanzishwa kwa ukaguzi katika maswala ya hatari.
Rwanda imegundua njia rahisi ya kuandikisha bidhaa kwa kutumia huduma za mtandao zinazowezesha usajili wa uhamisho wa mali. Nchi ina Usajili wa ardhi yenye ufanisi ambayo inachukua siku saba ili kuhamisha mali, na inadai gharama 0.1% ya thamani ya mali. Kutokana na hilo Rwanda sasa ni nafasi ya pili duniani.
Pia imeimarisha ulinzi wa wawekezaji wadogo kwa kuwezesha mashtaka ya wakurugenzi. Hii imefafanua muundo wa umiliki na udhibiti, na imetaka uwazi mkubwa kutoka katika mashirika makubwa. Mageuzi ya sera ya kodi pia yamewezesha malipo ya kodi kwa kuanzisha mfumo wa mtandao wa kufungua na kulipa kodi.
Morocco: Ripoti inaeleza kuwa Morocco imeshika nafasi ya 60 kwa alama ya 71.02. Kwa hiyo, Morocco inaongoza kwa Afrika Kaskazini, huku ikifuatiwa na Tunisia (80), Misri (120) na Algeria (157).
Pia nchi hiyo ya kifalme imeweza kupanda katika orodha ya nchi za Afrika ya kati na Afrika ya Kaskazini (MENA) nyuma ya Falme za Kiarabu (11) na Bahrain (62), na kwa mara ya kwanza mbele ya Sultanate ya Oman (78 kwa mujibu wa ripoti hiyo). Katika bara la Afrika, hivyo Morocco imeshika nafasi yake ya tatu na alama ya 71.02 kati ya 100.
Kwa misingi ya mageuzi yaliyowekwa, yaliyotolewa na Morocco mnamo Julai 2017 kwa Benki ya Dunia, imeonekana kuwa marekebisho mawili tu yalihesabiwa. Kuhusu kiashiria cha kuanzisha biashara, Benki ya Dunia imezingatia kupungua kwa wakati wa kuundwa kwa kampuni nchini Morocco. Ikifuatiwa na kuimarisha mihuri ya kimwili na matumizi ya Mfumo wa Ushirikiano wa Ushuru. Ikiwa ni kiashiria katika kulipa kodi.
Kenya: Imeshika nafasi nne kati ya nchi za kiafrika katika ripoti hiyo kwa kushika nafasi ya 61 duniani kote na alama ya pointi 70.31 ikilinganishwa na ripoti ya 2018 wakati ilikuwa ya nafasi ya 80. Kenya imepata nafasi 53 katika miaka mitatu iliyopita. Msimamo wa nchi katika ripoti hiyo bado ni utendaji wake bora katika miaka kumi na mitano iliyopita. Kenya ilikuwa nafasi ya 113 mwaka 2016.
Lengo la serikali ya Kenya, pamoja na sekta binafsi, ni kuwa nchi za juu 50 kwa mwaka wa 2020, Kenya inafanya kazi kwa bidii ili kuwezesha mchakato wa kujenga na kufanya biashara katika sekta tofauti za kiuchumi. Ripoti ya 2019 inasema kuwa Kenya imeimarisha swala la umeme kwa kuwekeza katika transfoma na laini za umeme. Zaidi ya hayo, pia wameunda kituo cha umeme ambacho kinawezesha uwepo wa umeme iapotakiwa. Uboreshaji huu pia umeleta urahisi wa habari za mikopo, kupitia ushirikishwaji mzuri wa taasisi za benki.
Aidha, mamlaka ya Kenya wamefanya mchakato wa kurahisisha ulipaji kodi kwa kuunda huduma ya iTAX. Hii huwapa watu fursa ya kujaza na kulipa kodi ya mapato ya kampuni mtandaoni. Badala ya kuhamia kutoka sehemu moja hadi nyingine ili kukusanya nyaraka tofauti, nchi pia imeanzisha kampuni ambayo inatoa “dirisha moja”. Hii inapungua kiasi cha muda ambacho inachukua kukusanya nyaraka zinazohitajika.
Tunisia: Imeshika nafasi ya 80 duniani kote ikiwa na alama ya 66.11, na imeongezeka maeneo 8 kutoka mahali pa kwanza 88 katika ripoti ya 2018. Ripoti inasema kwamba kuanzisha biashara nchini Tunisia inahitaji wastani wa siku kumi na moja na taratibu tisa za utawala. Kwa sababu ya masharti haya, Tunisia ni nafasi ya 90 kati ya 190, na alama ya 63. Zaidi ya hayo, biashara zitahitajika kupitia taratibu za utawala kumi na nane, ambazo zinahitaji wastani wa siku 96. Hivyo kuiweka Tunisia katika alama ya 77 kuhusu kushughulika na vibali vya ujenzi.
Utafiti unaonyesha tatizo la ushuru nchini Tunisia una alama ya 133. Ambapo wastani wa malipo ya kodi ya tisa lazima yafanywe kila mwaka, hivyo kuwakilisha asilimia 64.1 ya faida ya kampuni. Aidha, shughuli za kuuza nje na uagizaji wa Tunisia zimewekwa nafasi ya 101 na alama ya 70.50 / 100. Kati ya nyaraka na taratibu, wastani wa masaa 107 huhitajika kwa operesheni ya kuagiza.
Afrika Kusini: Kwa alama ya 66.03, ripoti ya 2019 imeiweka Afrika Kusini ya 82. Nchi hii imekuwa daima nchi yenye nguvu zaidi kwa Afrika katika upande wa kivutio cha utalii, ikiwa mamilioni ya watalii wanatembelea Afrika Kusini kila mwaka ili kufurahia uzuri wake. Serikali inafanya kazi kwa bidii ili kufikia hali usawa katika kuvutia wawekezaji wa kigeni kwa kuwapa vituo mbalimbali vya kufanya biashara. Eneo hili linabadilika haraka kwa sasa, na inatoa fursa za biashara halisi kwa wawekezaji kutoka kwa taifa zote.
Serikali inatoa fursa kamili ya uwekezaji kwa wawekezaji wa ndani na nje. Vidokezo hivi vinasimamiwa na Idara ya Biashara na Viwanda (DTI) na agencie nyingine mbalimbali, ikiwa ni pamoja na :Fedha ya Maendeleo, Hatua za kukuza ajira, Uwezeshaji wa uagizaji, Raslimali za kibinadamu, Uendelezaji wa ujuzi, Uwekezaji wa misaada, Misaada ya kifedha ya ziada, Hatua za Sekta, Uendelezaji wa Utalii, Hatua kwa makampuni madogo, ya kati, na ndogo, na Biashara ya Afrika Kusini. Katika eneo la kulinda wawekezaji wachache, ripoti inasema kwamba Afrika Kusini ni nafasi ya 24 duniani kote.
Botswana: Ingawa ilikuwa alama ya 71 katika ripoti ya Benki ya Dunia 2017, Botswana imeshuka katika nafasi yake katika ripoti ya 2018. Sasa ni nafasi ya 86 kidunia na ya 6 katika Afrika ikiwa na alama ya 65.40.
Wachumi wanaelezea kuwa mabadiliko hayo yamesababishwa na ukosefu wa maslahi ya kuwekeza katika sekta ya almasi. Wawekezaji wanadhani kuwa Botswana haihitaji uwekezaji wa kimataifa. Matokeo yanaonyesha kupungua kwa viwango vya uwekezaji kuanzia 2015 hadi 2016 (25% hadi 30%).
Kwa ujumla, sekta ya madini Botswana huvutia wengi hasa wawekezaji wa kigeni wa moja kwa moja. Hata hivyo, uwekezaji katika sekta ya huduma (bima na benki) ni umeongezeka haraka. Uwekezaji wa moja kwa moja wa kigeni (FDI) unatokana hasa na Umoja wa Forodha wa Kusini mwa Afrika na Chama cha Uhuru cha Biashara cha Ulaya, na pia kutoka Canada na Zimbabwe.
Zambia: Kulingana na ripoti ya 2019, Zambia imeshuka kutoka nafasi ya 85 hadi nafasi ya 87 2019 ikiwa na alama ya 65.08. Zambia pia ni miongoni nchi zenye uchumi wa juu zaidi dunia kutokana na maboresho muhimu yaliyofanyika. Ripoti hiyo inaonyesha kwamba Zambia imetekeleza marekebisho matatu ya udhibiti Kwanza, serikali imetoa upatikanaji wa mikopo kwa kuanzisha Sheria mpya ya Kodi ya Mali inayohamishika. Pili, nchi imeanzisha Usajili mpya wa dhamana. Na mwisho, nchi imetekeleza marekebisho ambayo kuhusu punguzo la kiwango cha kodi ya kuhamisha mali. Nchi imefanya marekebisho katika biashara za mipaka.
Seychelles: Shelisheli imepata alama 62.41 ambayo imeweka nchi katika nafasi ya 96. Pamoja na idadi ya wakazi 95,660 mwaka 2019, nchi ilifika 96 katika ripoti ya 2010. Kwa kuondoa vikwazo vya utawala na kutoa vishawishi mbalimbali vya kiuchumi, serikali imefanya kazi kwa bidii ili kujenga mazingira mazuri ya uwekezaji. Sekta binafsi ina jukumu muhimu katika nguvu ya kiuchumi ambayo nchi inakabiliwa nayo.
Serikali pia inatoa sapoti katika juhudi zilizofanywa na Ofisi ya Uwekezaji wa Shelisheli na Mamlaka ya Huduma za Fedha. Taasisi hizo mbili zinajitolea kuwezesha uwekezaji wa kigeni nchini. Utalii, kilimo, huduma za kifedha, nishati, uvuvi, na mawasiliano ya simu ni baadhi ya sekta zenye nguvu katika nchi hiyo zinazofikia matarajio ya wawekezaji.
Djibouti: Kwa alama ya 62.02, Djibouti imewekwa nafasi ya 99 duniani kote na 10 katika Afrika. Viongozi wa Serikali wanajitahidi kuboresha viwango vya uwekezaji wa kigeni nchini, hasa katika sekta ya madini. Djoubuti imeongezeka kutoka nafasi ya 154 2018 hadi nafasi ya 99 2019. Nchi hii ni miongoni mwa nchi kumi zenye uchumi ambao umeboreshwa zaidi katika maeneo 3 au zaidi yaliyohesabiwa na ripoti ya biashara mwaka 2019.Mwaka uliopita, nchi iliona marekebisho 6 katika maeneo yaliyohesabiwa na ripoti – kuanzia biashara, kujiandikisha mali, kulinda wawekezaji wadogo, kupata mikopo, mikataba ya kuimarisha na kutatua uharibifu.
